บทที่ 3 วิธีดำเนินการวิจัย การดำเนินการศึกษาตามอัธยาศัยของศูนย์ในการเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล: บุญจันทร์ เพชรเมืองเลย

        

         การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการดำเนินการศึกษาตามอัธยาศัยในศูนย์การเรียน

ภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น โดยใช้วิธีศึกษาแบบผสมผสาน (Mixed Methods) ทั้งเชิงปริมาณ และคุณภาพ โดยมีรายละเอียดในการดำเนินตามลำดับการวิจัยดังนี้

          1.  การวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative Research)

                1.1 ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง

                1.2 เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูล

                1.3 การสร้างเครื่องมือ

                1.4 การเก็บรวบรวมข้อมูลการวิจัย

                1.5 การวิเคราะห์ข้อมูลและสถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล

          2.   การวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research)

                2.1  กลุ่มเป้าหมาย

                 2.2  เครื่องมือที่ใช้ในการรวบรวมข้อมูล

                 2.3  การสร้างเครื่องมือ

                 2.4  การเก็บรวบรวมข้อมูลการวิจัย

                 2.5  การวิเคราะห์ข้อมูล

1.   การวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative Research)

         

          เพื่อศึกษาความคิดเห็นของผู้เกี่ยวข้องต่อการดำเนินการศึกษาตามอัธยาศัยในศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น

         1.  ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง

               1.1  ประชากร ที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ ได้แก่ ผู้มีความเกี่ยวข้องกับศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล จำนวน 160 คน จำแนกเป็น ครอบครัวแม่ครูราตรี ศรีวิไล จำนวน 3 คน คณะกรรมการที่ปรึกษาศูนย์การเรียน ฯ จำนวน 7 คน ลูกศิษย์ จำนวน 67 คน ครู-อาจารย์ จำนวน

13 คน และบุคคลอื่น ๆ จำนวน 70 คน

                     1.2  กลุ่มตัวอย่าง มีจำนวนรวม 113 คน กำหนดจำนวนตัวอย่างโดยใช้ตารางสำเร็จรูปของ Krejcie & Morgan และใช้วิธีการสุ่มแบบแบ่งชั้น (Stratified Random Sampling)

(ทิพยา กิจวิจารณ์,  2552)  ได้แก่

         1. ครอบครัวแม่ครูราตรี ศรีวิไล จำนวน 3 คน
         2. คณะกรรมการที่ปรึกษาศูนย์การเรียน ฯ จำนวน 7 คน

         3. ลูกศิษย์ จำนวน 67 คน

         4. ครู-อาจารย์ จำนวน 10 คน

         5. บุคคลอื่น ๆ จำนวน 26 คน

2.  เครื่องมือที่ใช้ในการรวบรวมข้อมูล

เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูลเป็นแบบสอบถามเพื่อศึกษาสภาพการดำเนินการตามอัธยาศัยในศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล เป็นแบบสอบถามมาตรส่วนประมาณค่า (Rating Scale) 5 ระดับ เพื่อสอบถามความคิดเห็นของผู้เกี่ยวข้องต่อการดำเนินการศึกษาตามอัธยาศัยในศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น ซึ่งผู้วิจัยสร้างขึ้นจากการศึกษาแนวคิดทฤษฏีและผลงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง โดยยึดวัตถุประสงค์และกรอบแนวคิดในการศึกษาเป็นหลัก แบ่งออกเป็น 2 ตอนคือ

          ตอนที่ 1 เป็นแบบสอบถามข้อมูลทั่วไปของผู้ตอบแบบสอบถามมีลักษณะเป็นแบบคำถามแบบตรวจสอบรายการ (Checklist)

          ตอนที่ 2 เป็นแบบสอบถามความคิดเห็นของผู้เกี่ยวข้องต่อการดำเนินการศึกษาตามอัธยาศัยในศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล ใช้คำถามแบบมาตราส่วนประมาณค่า

(Rating Scale) 5 ระดับ คือ

          5 หมายถึง มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับมากที่สุด

          4 หมายถึง มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับมาก

          3 หมายถึง มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับปานกลาง

          2 หมายถึง มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับน้อย

          1 หมายถึง มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับน้อยที่สุด

          โดยสอบถามเกี่ยวกับความคิดเห็นต่อการดำเนินการศึกษาตามอัธยาศัยในศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล  แบ่งออกเป็น 6 ด้าน คือ ด้านองค์กรและการบริหารจัดการ ด้านบุคลากร ด้านงบประมาณ ด้านกิจกรรมการเรียนการสอน ด้านผู้เรียน และด้านผลกระทบต่อสังคม

          3.  การสร้างแบบสอบถาม

          การสร้างแบบสอบถามได้ดำเนินการตามขั้นตอนดังนี้

               3.1  ศึกษาตำรา เอกสาร หลักการ แนวคิด เกี่ยวกับการดำเนินการตามอัธยาศัยในศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล จากวรรณกรรมและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง

               3.2  ศึกษาหลักการและวิธีการสร้างแบบสอบถามจากตำรา เอกสารเกี่ยวกับการวิจัยทางการศึกษา

               3.3  ร่างแบบสอบถามแล้วนำเสนออาจารย์ที่ปรึกษาการค้นคว้าอิสระ

(ดร.โกศล ศรีสังข์) เพื่อขอคำปรึกษาแนะนำ และตรวจสอบความเหมาะสม ความครอบคลุมข้อคำถามแล้วปรับปรุงแก้ไขตามข้อเสนอแนะของอาจารย์ที่ปรึกษา

               3.4  นำแบบสอบถามที่แก้ไขปรับปรุงแล้ว เสนอผู้เชี่ยวชาญจำนวน 3 ท่าน คือ
รศ.ดร.ประจิตร มหาหิง  รศ.วิโรจน์ มุทุกันต์  และดร.สังวาล เพียยุระ เพื่อพิจารณาตรวจสอบและให้ข้อเสนอแนะ

               3.5  นำแบบสอบถามที่ปรับปรุงแก้ไขตามข้อเสนอแนะของผู้เชี่ยวชาญเสนออาจารย์ที่ปรึกษาเพื่อขอความเห็นชอบอีกครั้ง

               3.6  สร้างแบบสอบถามฉบับสมบรูณ์ เพื่อนำไปเก็บข้อมูลกับกลุ่มตัวอย่างต่อไป

4.  การเก็บรวบรวมข้อมูล

               4.1  ขอหนังสือจากบัณทิตวิยาลัย  มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เพื่อขอความร่วมมือในการเก็บรวบรวมข้อมูลวิจัย ไปยังศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น

               4.2  นำหนังสือขอความร่วมมือในการเก็บรวบรวมข้อมูล  จากศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล ไปยังหน่วยงานต่าง ๆ ที่เป็นกลุ่มตัวอย่าง เพื่อขอความร่วมมือในการเก็บข้อมูล

               4.3 นำแบบสอบถามไปแจกกลุ่มตัวอย่างจำนวน 113 คน ซึ่งประกอบด้วย ครอบครัว

แม่ครูราตรี ศรีวิไล คณะกรรมการศูนย์ ฯ ลูกศิษย์ ครู-อาจารย์ นักศึกษา และบุคคลอื่น ๆ เพื่อตอบแบบสอบถาม และนัดเก็บแบบสอบถามภายใน 2 สัปดาห์ ในสัปดาห์ที่ 1 ได้รับแบบสอบถามกลับคืนมา จำนวน 80 ฉบับ คิดเป็น 70.80% ของแบบสอบถามทั้งหมด และในสัปดาห์ที่ 2 ได้รับแบบสอบถามกลับคืนมา จำนวน 33 ฉบับ คิดเป็น 29.20 % ของแบบสอบถามทั้งหมด ซึ่งมีความสมบูรณ์สามารถนำไปวิเคราะห์ได้ทุกฉบับ  

          5.  การวิเคราะห์ข้อมูลและสถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล

               5.1 การวิเคราะห์ข้อมูล

                     5.1.1 ข้อมูลจากแบบสอบถามตอนที่ 1 ซึ่งเป็นคำถามแบบตรวจสอบรายการ (Checklist) ได้นำมาวิเคราะห์ โดยการแจกแจงความถี่ (Frequency) และหาค่าร้อยละ (Percentage)

                     5.1.2 ข้อมูลจากแบบสอบถามตอนที่ 2 ซึ่งเป็นคำถามแบบมาตราส่วนประมาณค่า (Rating Scale)  ได้นำมาวิเคราะห์ โดยหาค่าเฉลี่ย(Mean  : ) และค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน

(Standard Deviation : S.D.)

เกณฑ์การแปลความหมายค่าเฉลี่ย ( ) (ทิพยา กิจวิจารณ์,  2552)

          ค่าเฉลี่ย 4.51 – 5.00     หมายถึง          มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับมากที่สุด

          ค่าเฉลี่ย 3.51 – 4.50     หมายถึง          มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับมาก

          ค่าเฉลี่ย 2.51 – 3.50     หมายถึง          มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับปานกลาง

          ค่าเฉลี่ย 1.51 – 2.50     หมายถึง          มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับน้อย

          ค่าเฉลี่ย 1.00 – 1.50     หมายถึง          มีการดำเนินการปฏิบัติอยู่ในระดับน้อยที่สุด

          สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ ค่าร้อยละ (%) ค่าเฉลี่ย  (Mean : )

และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation : S.D.)

2.  การวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research)

          ในการวิจัยเชิงคุณภาพมีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาชีวประวัติและผลงานแม่ครูราตรี ศรีวิไล  ผู้วิจัยได้เลือกศึกษาวิเคราะห์แบบเจาะลึกถึงชีวิตของแม่ครูราตรี ศรีวิไล (ผู้ให้ข้อมูลหลัก) และผู้ที่เกี่ยวข้องกับแม่ครูราตรี ศรีวิไล โดยใช้วิธีสัมภาษณ์แบบไม่มีโครงสร้าง รวมทั้งศึกษาวิเคราะห์เอกสาร รายงานที่เกี่ยวข้องแล้วทำบทสรุปการดำเนินการมีรายละเอียด ดังนี้

          1.  กลุ่มเป้าหมาย

          กลุ่มเป้าหมายในการวิจัยเชิงคุณภาพ ได้แก่ ผู้ให้ข้อมูลชีวประวัติและผลงานของ

แม่ครูราตรี ศรีวิไล  การบริหารจัดการในศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล และแนวทางในการอนุรักษ์ภูมิปัญญาไทยถิ่นอีสาน (หมอลำ) รวมจำนวน 15 คน ประกอบด้วย  

                      1.1  ผู้ให้ข้อมูลหลัก จำนวน 1 คน ได้แก่

                        1.1.1  แม่ครูราตรี ศรีวิไล

                      1.2   ครอบครัวแม่ครูราตรี ศรีวิไล จำนวน 2 คน ได้แก่

                        1.2.1  คุณพ่อวิชิต  บงสิทธิพร

                        1.2.2  หมอแคนโยพิกา ศรีวิไล

                      1.3  คณะกรรมการที่ปรึกษาศูนย์ฯ จำนวน 5 คน ได้แก่

                        1.3.1  พ่อครูเคน  ดาเหลา (ศิลปินแห่งชาติ)

                        1.3.2  รองศาตราจารย์ ดร. เจริญชัย  ชนไพโรจน์

                        1.3.3  ผู้ช่วยศาตราจารย์ทรงวิทย์  พิมพะกรรณ์

                        1.3.4  นายวัลลภ ศรีธรราษฎร์

                        1.3.5  นายประมวล  พิมพ์เสน

                      1.4  ลูกศิษย์ จำนวน 5 คน ได้แก่

                        1.4.1  หมอลำเดชา  ทรงศิลป์ 

                        1.4.2  หมอลำประวิทย์  เพชรลำชี  

                        1.4.3  หมอลำมานพ  เพชรคลองลาน

                        1.4.4  หมอลำพวงเพชร  กาละพันธ์

                        1.4.5  หมอลำนันทนา แก้วเสด็จ

                      1.5 บุคคลอื่น ๆ จำนวน 2 คน ได้แก่

                        1.5.1  อาจารย์สุรพล เนสุสินธุ์ (เป็นนิสิตปริญญาเอก สาขาดุริยางคศิลป์ (ดนตรีวิทยา)วิทยาลัยดุริยาคศิลป์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม คอยบริการทางด้านเครื่องเสียง และดนตรี)

                        1.5.2  นายจักกฤช รักษาจันทร์ (นักศึกษาฝึกงานเรียนหมอลำ ประจำภาคฤดูร้อน เดือน มีนาคม-พฤษภาคม 2554)

          2.  เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูล

          เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูลการวิจัยเชิงคุณภาพเป็นแบบสัมภาษณ์แบบไม่มีโครงสร้าง โดยผู้วิจัยได้ศึกษาวิธีการสร้างเครื่องมือจากแนวทางของ ทิพยา กิจวิจารณ์ (2552)เครื่องมือที่ใช้ประกอบด้วย แบบสัมภาษณ์แบบไม่มีโครงสร้าง กล้องถ่ายรูป สมุดจดบันทึก เครื่องบันทึกเสียง และกล้องถ่ายวีดีโอ

          3.  การสร้างแบบสัมภาษณ์

          การสร้างแบบสัมภาษณ์ มีขั้นตอนดังนี้
                3.1  ศึกษาแนวคิด ทฤษฏี เอกสาร ตำรา งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง และกรอบแนวคิดในการวิจัยเกี่ยวกับการดำเนินการศึกษาตามอัธยาศัยศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น เพื่อนำมาใช้เป็นแนวทางในการสร้างแบบสัมภาษณ์
                3.2  นำข้อมูลที่ได้จากขั้นตอนที่ 3.1 มาเป็นประเด็นคำถามแบบสัมภาษณ์ แล้วนำเสนออาจารย์ที่ปรึกษาเพื่อพิจารณาและให้ข้อเสนอแนะ

                3.3  ปรับปรุงแบบสัมภาษณ์ตามข้อเสนอแนะของอาจารย์ที่ปรึกษา
                3.4  นำแบบสัมภาษณ์ที่ปรับปรุงแล้วให้ผู้เชี่ยวชาญจำนวน 3 ท่าน คือ
รศ.ดร.ประจิตร มหาหิง รศ.วิโรจน์ มุทุกันต์ และดร.สังวาล เพียยุระ พิจารณาความเหมาะสมและความถูกต้องตามเนื้อหา ภาษา และความสอดคล้องเกี่ยวกับประเด็นคำถาม

                3.5  เพื่อปรับปรุงแก้ไขแบบสัมภาษณ์ตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญแล้วได้นำเสนออาจารย์ที่ปรึกษาเพื่อขอความเห็นชอบก่อนนำไปเก็บข้อมูล
         

          4. การเก็บรวบรวมข้อมูล
              4.1  นำหนังสือจากบัณฑิตวิทยาลัย สาขาการบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ถึงผู้อำนวยการศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น เพื่อขออนุญาตเก็บรวบรวมข้อมูลการวิจัย ในการสัมภาษณ์
              4.2  สร้างความสัมพันธ์กับผู้ให้ข้อมูลหลัก และกลุ่มเป้าหมาย พบปะพูดคุยเพื่อสร้างความคุ้นเคย  แจ้งวัตถุประสงค์ในการเก็บรวบรวมข้อมูล
              4.3  กำหนดนัดหมายวันเวลาที่จะดำเนินการสัมภาษณ์ที่แน่นอน เพื่อให้กลุ่มเป้าหมายได้เตรียมตัว และเตรียมเอกสารอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องในการเก็บรวบรวมข้อมูล
              4.4  ดำเนินการเก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้แบบสัมภาษณ์กับกลุ่มเป้าหมาย ที่เป็นผู้ให้ข้อมูลหลัก (แม่ครูราตรี ศรีวิไล) ลูกศิษย์  คณะกรรมการที่ปรึกษาศูนย์ ครอบครัวแม่ครูราตรี ศรีวิไล และบุคคลอื่น ๆ โดยใช้วิธีการบันทึกเทป จดบันทึก และการสนทนา กับกลุ่มเป้าหมาย

          5.  การวิเคราะห์ข้อมูล  

          ผู้วิจัยทำการวิเคราะห์ข้อมูลที่ได้จากการสัมภาษณ์โดยใช้ การแปลความ การตีความ และใช้เทคนิคการตรวจสอบแบบสามเส้า (Methodological  Triangulation)  และนำเสนอข้อมูลโดยการพรรณนาวิเคราะห์ (Descriptive Analysis) เพื่ออธิบายชีวประวัติและผลงานของแม่ครูราตรี ศรีวิไล และหาแนวทางในการอนุรักษ์ภูมิปัญญาไทยถิ่นอีสาน (หมอลำ) ใน 5 ประเด็นดังนี้

               5.1  ชีวประวัติและผลงานของแม่ครูราตรี ศรีวิไล

               5.2 การจ้างงานและกิจกรรมการแสดงของหมอลำกลอนย้อนยุค และหมอลำกลอนประยุกต์ (หมอลำซิ่ง)

               5.3  ความเหมาะสมและประโยชน์ที่ได้จากศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไล
               5.4  ทิศทางการเปลี่ยนแปลงที่คาดว่าจะเกิดขึ้นกับศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไลในอนาคต
               5.5   ผลกระทบของศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทยของแม่ครูราตรี ศรีวิไลในแต่ละด้าน